Ελένη Μανωλαράκη: “Όπως στη ζωή έτσι και στην τέχνη”
Ψηφιακή εικαστική έκθεση
Δρ. Αλεξάδρα Κουρουτάκη
Ιστορικός της τέχνης, μέλος ΕΔΙΠ, Σχολή ΑΡΜΗΧ, Πολυτεχνείο Κρήτης
Η νέα έκθεση της Ελένης Μανωλαράκη με τίτλο “Όπως στη ζωή έτσι και στην τέχνη” διαρθρώνεται σε τρεις θεματικές ενότητες. Περιλαμβάνει τοπιογραφίες με ακουαρέλες και τέμπερες, μια εικαστική Εγκατάσταση/Installation στο χώρο του εργαστηρίου της που λειτουργεί ως πλαίσιο δράσης για την ίδια την εικαστικό, και σχέδια με μολύβι, σινική μελάνη και στυλό.
Ενότητα: “Από τα βουνά στο βουνό”
Μέσα από τη νέα της έκθεση, η Μανωλαράκη διηγείται τη δική της βαθιά, ειλικρινή και ουσιαστική σχέση με τη φύση. Στις τοπιογραφίες της συγκαταλέγονται 11 παλαιότερα ζωγραφικά έργα και 42 νέα, που η θεματολογία τους εστιάζει στα βουνά. Η Μανωλαράκη εμπνέεται από τη φύση. Από εκεί αντλεί στοιχεία και δημιουργεί έναν προσωπικό κώδικα, μια οπτική γλώσσα με πολλούς πειραματισμούς γραφής και ποικίλες ζωγραφικές θεωρήσεις στην απεικόνιση του τοπίου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη στη θεώρηση του βουνού και η μετάβαση από το στάδιο της παρατήρησης, στο στάδιο της φαντασίας και της “μυθοποίησης”, έως την αυτονόμηση του βουνού από απεικονιστικές συμβάσεις και την αναγωγή του σε αφαιρετικό, γεωμετρικό σχήμα και εν τέλει σε σύμβολο. Συχνά η Μανωλαράκη κάνει χρήση συμβόλων, εισάγοντας στις συνθέσεις αποτυπώματα (από παλάμες και πέλματα) που σημειωτικά παραπέμπουν ενίοτε σε φτερά και ενίοτε στα ίχνη που αφήνει ο καλλιτέχνης στην τέχνη, τη φύση, και τη ζωή. Συνηθίζει επίσης να χρησιμοποιεί λέξεις ή φράσεις, είτε δικές της, είτε στίχους ποιητών. Κάποιες φορές, ένα μεγάλο μέρος των έργων της αποτελείται από λόγο (κείμενο) λαμβάνοντας σαφές εννοιολογικό προσανατολισμό.
Η Μανωλαράκη είναι μια ταλαντούχα κολορίστας, δημιουργός μιας ποιητικής ζωγραφικής. Σε αυτό συμβάλλουν τα αντιρρεαλιστικά χρώματα με τα οποία ντύνει τις φόρμες των βουνών. Συχνά, οι αντιθέσεις μεταξύ θερμών-ψυχρών τόνων και συμπληρωματικών χρωμάτων θυμίζουν τα “χρωματιστά όνειρα” του Chagall [1], αν και στην περίπτωση της Μανωλαράκη, τα χρώματα και η ζωγραφική χειρονομία αποτελούν εκφραστικά μέσα που συνειδητά και σκόπιμα επιλέγονται και χρησιμοποιούνται. Οι τοπιογραφίες της αναδεικνύουν τον ρόλο του εικαστικού δημιουργού ως ποιητή νέων κόσμων, στο μεταίχμιο μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, ενώ παράλληλα σηματοδοτούν την πνευματική επαφή και ενεργειακή σύνδεση του ποιητή-καλλιτέχνη με το σύμπαν [2].
Ενότητα: “Τα υπέροχα χέρια μας τι πράττουν ;”
Η Μανωλαράκη οργανώνει μια εικαστική Εγκατάσταση [3] ως πλαίσιο δράσης στην οποία συμμετέχει η ίδια η καλλιτέχνης και δυνητικά οι θεατές, με βάση το αισθητικό αίτημα για ταύτιση της ζωή με την τέχνη και με απώτερο στόχο να προκαλέσει άμεσες και έντονες εντυπώσεις στο κοινό. Η εγκατάσταση αποτελείται από φωτογραφίες, ζωγραφικά έργα και σχέδια σε χαρτί (νεκρές φύσεις, εξπρεσιονίζουσες αυτοπροσωπογραφίες και συμβολικές συνθέσεις) που η εικαστικός τοποθετεί και αναδιατάσσει στον τοίχο του εργαστηρίου της, προσδίδοντας κάθε φορά διαφορετικό νόημα. Πρόκειται για ένα νοητικό και φιλοσοφικό “παιχνίδι”, με έντονο το στοιχείο του πειραματισμού και του αυτοσχεδιασμού, που λειτουργεί παράλληλα και ως Επεισόδιο ανοικτής έκβασης [4] (χάπενινγκ) καθώς επιζητείται η εμπλοκή, εκούσια ή ακούσια του θεατή πάνω στην ιδέα του καλλιτέχνη.
Η Μανωλαράκη συνηθίζει να αποτυπώνει χειρονομίες, ζωγραφίζοντας με τα χέρια της φόρμες και χρώματα που παραπέμπουν σε φυτά και άνθη, σαν να επιθυμεί να κρατήσει τρυφερά την ίδια τη φύση και τα βιώματά της από την αγροτική ζωή στο χωριό, να επικαλεστεί το δεσμό της με το χώμα και τη γη της πατρίδας της. Η εγκατάσταση αποτελεί ένα manifesto, μια δήλωση υπεράσπισης της ζωής στη φύση. Η οικολογία της ριζώνει σε ένα πολιτικό υπόβαθρο για να μιλήσει πειστικά για την ανάγκη επανασύνδεσης με τη φύση. Τα σύμβολα και οι σημασιολογικοί κώδικες που χρησιμοποιεί, καθιστούν το έργο της τόσο ελεγειακά ποιητικό όσο και πολιτικά επίκαιρο.
Ενότητα: Σχέδια
Η ενότητα αποτελείται από 70 παλιά και νέα σχέδια με μολύβι, σινική μελάνη και στυλό. Η Mανωλαράκη σχεδιάζει εξπρεσιονιστικά τη μορφή της (ως υποκείμενο και αντικείμενο της τέχνης της) με δυνατή έκφραση, όχι όμως μέσα από μια ναρκισσιστική διάθεση, αλλά ως υπαρξιακή ανάγκη για ενδοσκόπηση και ψυχική ανασκαφή. Ίσως για να επιβεβαιώσει τα λόγια του Σάρτρ, “Μέσα από το βλέμμα του άλλου ιχνογραφείται η γυμνότητα μου [5] ”.
Σε κάποια σχέδια, η Μανωλαράκη συνδυάζει το οικείο με το ανοίκειο, εμπλέκοντας τον θεατή σε μία διαδικασία υπαρξιακών ερωτημάτων και εν τέλει τον προτρέπει να στρέψει το βλέμμα εντός του. Η ποιητική της αρύεται τα υλικά της καθημερινότητας (φτωχά υλικά, χώμα, φύλλα, ξύλα, καρπούς, αντικείμενα, ζώα, πτηνά, κλπ) με πρόδηλη αναφορά σε οντολογικά ζητήματα, σε σχέση με το τί είναι τέχνη και ζωή. Στην εικαστική της δημιουργία, η τέχνη παίζει το ρόλο της ζωής και η ζωή “ζωγραφίζει” μέσα από τη θεματολογία της φύσης και τη δυναμική των πορτρέτων της.
Εν κατακλείδι, η ζωγραφική της Μανωλαράκη είναι κατά βάση ποιητική. Η φύση δημιουργεί εικόνες που είναι ευκρινώς παρούσες και χαραγμένες στον κορμό της ποιητικής της. Ο εικονογραφικός της κόσμος εστιάζει στη θετική, φωτεινή εκδοχή της φύσης και χαρακτηρίζεται από λυρικό χρωματικό οίστρο. Τα έργα της αποκτούν μια "τοπιογραφική σημειολογία", εξαιρετικά δραστική τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε νοητικό επίπεδο. Πρόκειται για μια ευαίσθητη, διανοούμενη-στοχαστική δημιουργό που “ανοίγει λογαριασμούς με την ύπαρξη [6]”. Ένα κομμάτι της ψυχής της θα βρίσκεται πάντα στα βουνά των Λευκών Ορέων, εκεί που εισπνέει “μυρωδιές από φλισκούνι και άστρα” και στον κήπο της, στο πατρικό της (στα Μεσκλά Κυδωνίας) που ζωγραφίζει με την ειλικρίνεια ενός παιδιού και την ευαισθησία ενός ποιητή.
1.Για τα “χρωματιστά όνειρα” του Chagall, βλ. Fondation Pierre Gianadda. (2007). Chagall, entre ciel et terre. Martigny: Fondation Pierre Gianadda, p. 39, p. 47. Βλ. Walther, I. et Metzger, R. (2003). Marc Chagall Le peintre-poète. Taschen – Köln.
2.Για το βουνό ως σύμβολο πνευματικής επαφής με το άπειρο, βλ. Saraydarian Torkom, Torkom Saraydarian - Autobiography, TSG Publishing Foundation, Inc., 2012 (ebook).
3.Για τις εικαστικές Εγκαταστάσεις, Δράσεις και Επεισόδια ως μορφές τέχνης οργάνωσης και παρέμβασης στο χώρο, βλ. Χαραλαμπίδης Άλκης, Η τέχνη του 20ου αιώνα, τόμος ΙΙΙ, Η μεταπολεμική περίοδος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995. Βλ. Δασκαλοθανάσης Νίκος, Κωτίδης Αντώνης, Ελληνικές εικαστικές τέχνες, ΕΑΠ, Πάτρα, 2020, σσ. 122-128.
4.Δασκαλοθανάσης Νίκος, Κωτίδης Αντώνης, Ελληνικές εικαστικές τέχνες, ό.π. σελ. 124.
5.Για το “βλέμμα του άλλου” στη φιλοσοφία του Sartre, βλ. Audet-Cayer Philippe, Le statut de la liberté dans l’existentialisme, par-delà la théorie critique, Mémoire, Faculté des Arts et Sciences, Département de philosophie, Université de Montréal, 28 août 2012, p. 19. “Nous sommes à la merci du regard de l’autre. Le regard de l’autre me fait exister en tant que moi”. cf. Sartre Jean-Paul, L’Être et le Néant : essai d'ontologie phénoménologique, Gallimard, 2004.
6.Βλ. Καρούζος Νίκος, από συνέντευξη. Δακτυλογραφημένη ενυπόγραφη απάντηση στην ερώτηση του Δ. Καλοκύρη: «Γιατί γράφετε;», που μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Δ.Τ. Άναλι και δημοσιεύθηκε στο ειδικό αφιέρωμα στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό του γαλλικού περιοδικού Les Nouvelles Littéraires, éd. Larousse, τχ. 2699, 9-23 Αυγούστου 1979. “Ο αληθινός ποιητής ανοίγει λογαριασμούς με την ύπαρξη –εγώ έτσι πιστεύω– και το όραμά του, χιμαιρικό αν θέλετε, είναι να σπάσει τον κλοιό της πραγματικότητας”.
Eleni Manolaraki: 'In life as in art' Virtual exhibition.
Exhibit Text By Dr. Alexandra Kouroutaki,
Art historian, Member of specialized Teaching personnel, School of Architecture, Technical University of Crete
Art historian, Member of specialized Teaching personnel, School of Architecture, Technical University of Crete
Eleni Manolaraki’s new exhibition entitled "In Life as in Art" is structured into three thematic sections. It includes watercolor and tempera landscape paintings, an installation set in her studio, and pencil, pen and ink drawings.
Section: "From the mountains to the Mountain".
With her new exhibition, Manolaraki highlights her deep, honest and essential relationship with nature. Her collection of landscape paintings includes 11 older compositions and 42 more recent works on the theme of mountains. Manolaraki is inspired by nature from which she creates a personal code, a visual language testifying to numerous experiments and pictorial research in the representation of the landscape.
The evolution in the representation of the mountains is of particular interest in the case of Manolaraki`s art, especially the transition from figuration to the abstract, geometric and symbolic representation. Manolaraki often uses symbols, introducing into her compositions imprints (of the palms of the hand and of the feet) which semiotically refer either to the wings or to the traces left by the artist in art, nature and life. She often uses words, phrases, or verses from poems. Sometimes a large part of her compositions consists of texts, acquiring a more conceptual orientation.
Manolaraki is a talented colourist, creator of poetic art. The unrealistic colors with which she “dresses” the shapes of the mountains contribute to this effect. Often, the contrasts between warm and cold tones and complementary colors recall Chagall's "colorful dreams" [1], although in Manolaraki's case, the colors and the gestural and materialist improvisation are means of expression consciously and deliberately used. Her landscape paintings emphasize the artist's role as a poet - creator of new worlds between reality and fantasy and highlight the artist's energetic and spiritual connection with the universe [2].
Section: "What are our wonderful hands doing?"
Manolaraki organizes an art installation [3] as a framework for action in which the artist herself and eventually the spectators participate (according to the aesthetic demand for the abolition of the boundaries between art and life) with the aim of creating intense impressions on participants. The installation consists of photographs, paintings and drawings on paper (still-life, expressionist self-portraits and symbolic compositions) that the artist hangs and rearranges on the wall of her studio, each time lending a different meaning to the whole. It is a kind of a mental and philosophical "game" with a high element of experimentation and improvisation, an “art happening” [3] since participation and interaction with the spectators are sought [4].
Manolaraki has the habit of “capturing” the trace of the gesture, painting with her hands, shapes with colors that refer to plants or flowers, as if she would have liked to keep nature tenderly in her hands, or even to invoke her experiences of rural life and highlight her relationship to the homeland. The installation constitutes a sort of “manifesto”, a declaration in defense of life in nature. Manolaraki’s ecology is rooted in a political context and convincingly evokes the need to reconnect with nature. The symbols and semantic codes used make her artwork both elegiacally poetic and politically current.
Section: Drawings
The section includes 70 pencil, China ink and pen drawings.
Manolaraki draws her self-portraits (as a subject and object of her art) with a strong expression, without any narcissistic intention, but according to an existential need for introspection and psychic exploration. Perhaps to confirm Sartre's words about the other's gaze: “We are at the mercy of the other's gaze. The gaze of the other makes me exist as me”. [5]
In some drawings, Manolaraki connects the familiar with the stranger, involving the spectators in a process of existential questioning. Her poetics consists of poor materials from everyday life (such as soil, leaves, wood, objects, animals, etc.) raising ontological questions about what is art and life. In her drawings, art plays the role of life and life “paints” through the theme of nature and the dynamics of the portraits.
In conclusion, Manolaraki's painting is essentially poetic. Her pictorial universe presents the positive and luminous version of nature through the use of lyrical colors. Her artworks develop a “semiology of the landscape”, extremely effective both emotionally and mentally. She is a sensitive and contemplative artist who "opens up accounts with existence [6]”. Her soul rejoices in the proximity of nature, in the White Mountains where she inhales "the aromas of fennel and stars" or in the garden of her house (in Meskla, Kydonia) painted with the sincerity of a child and the sensitivity of a poet.
[ 1]For Chagall's "colorful dreams", see Pierre Gianadda Foundation. (2007). Chagall, between heaven and earth. Martigny: Pierre Gianadda Foundation, p. 39, p. 47. See Walther, I. and Metzger, R. (2003). Marc Chagall The painter-poet. Taschen - Köln.
[2]For the mountains as a symbol of spiritual contact with infinity, see Saraydarian Torkom, Torkom Saraydarian - Autobiography, TSG Publishing Foundation, Inc., 2012 (ebook).
[3]For art installations as artistic genres of organization and intervention in space, see Charalambidis Alkis, L'art du XXe siècle, vol. III, The Postwar Period, University Studio Press, Thessaloniki 1995.See Daskalothanasis Nikos, Kotidis Antonis, Greek Visual Arts, Greek Open University, Patras, 2020, p. 122-128.
[4]Daskalothanasis Nikos, Kotidis Antonis, Greek Visual Arts, Greek Open University, Patras, 2020, p. 124.
[5]For "The gaze of the other" in Sartre's philosophy, see Audet-Cayer Philippe, The status of freedom in existentialism, beyond critical theory, Memory, Faculty of Arts and Sciences, Department of philosophy, University of Montreal, August 28, 2012, p. 19. See Sartre Jean-Paul, Being and Nothingness: an Essay on Phenomenological Ontology, Gallimard, 2004.
[6] See Karouzos Nikos, according to an interview. Signed typed response to D. Kalokyris' question: "Why are you writing"?, translated in French by D.T. Anali and published in the special homage to modern Greek culture of the French review Les Nouvelles Littéraires, ed. Larousse, vol. 2699, August 9-23, 1979. "The true poet opens accounts on existence - I believe so - and his vision, chimerical if you will, is to break the chains of reality."
Eleni Manolaraki: 'Dans la vie comme dans l'art' Exposition virtuelle. Texte d’exposition.
Par Dr. Alexandra Kouroutaki,historienne de l'art, Membre du personnel Enseignant spécialisé, Ecole d’Architecture, Université Technique de Crète
La nouvelle exposition d’Eleni Manolaraki intitulée "Dans la vie comme dans l'art" est structurée en trois sections thématiques. Elle comprend des peintures de paysages à l'aquarelle et à la tempera, une installation artistique située dans son atelier et des dessins au crayon, à l'encre de Chine et “au stylo”.
Section: "Des montagnes à la Montagne"
Dans sa nouvelle exposition, Manolaraki raconte sa relation profonde, honnête et essentielle avec la nature. Sa collection avec des peintures de paysages compte 11 compositions plus anciennes et 44 œuvres plus récentes dont la thématique porte sur les montagnes. Manolaraki s’inspire de la nature d’où elle crée un code personnel, un langage visuel témoignant de nombreuses expérimentations et de recherches picturales dans la représentation du paysage.
L'évolution dans la représentation de la montagne présente un intérêt particulier dans le cas de Manolaraki, ainsi que cette transition du stade de la figuration à la représentation abstraite, géométrique et symbolique de la montagne. Manolaraki utilise souvent des symboles, en introduisant dans ses compositions des empreintes (de paumes de la main et de pieds) qui renvoient sémiotiquement tantôt aux ailes et tantôt aux traces laissées par l'artiste dans l'art, la nature et la vie. Elle utilise souvent dans ses compositions des mots ou des phrases, que ce soit ses propres phases ou des vers de poèmes. Parfois, une grande partie des compositions est constituée de textes, en acquérant ainsi une orientation plus conceptuelle.
Manolaraki est une coloriste talentueuse et créatrice d'une peinture poétique. Les couleurs irréalistes avec lesquelles elle “habille” les formes des montagnes contribuent par excellence à cet effet. Souvent, les contrastes entre les tons chauds et froids et les couleurs complémentaires rappellent les «rêves colorés» de Chagall [1], bien que dans le cas de Manolaraki, les couleurs choisies et l’improvisation gestuelle et matiériste sont des moyens d'expression consciemment et délibérément utilisés. Ses paysages mettent en évidence le rôle de l'artiste en tant que poète - créateur de nouveaux mondes entre réalité et fantaisie, tout en mettant en évidence la connexion énergétique et spirituelle de l’artiste avec l'univers [2].
Section: "Que font nos merveilleuses mains?"
Manolaraki organise une installation artistique [3] fonctionnant comme un cadre d'action auquel participent l'artiste elle-même et éventuellement les spectateurs, selon la demande esthétique de l’abolition des frontières entre l'art et la vie et dans le but de produire des impressions intenses aux participants. L'installation se compose de photographies, peintures et dessins sur papier (natures mortes, autoportraits expressionnistes et compositions symboliques) que l'artiste accroche et réarrange sur le mur de son atelier, prêtant à chaque fois un sens différent à l’ensemble. Il est question d’un «jeu» mental et philosophique, avec un fort élément d'expérimentation et d'improvisation, qui fonctionne aussi comme un “happening” [3 étant donné que la participation et l’interaction avec le public sont recherchées [4].
Manolaraki a l'habitude de “capturer” la trace du geste en peinture, de peindre même avec ses mains des formes avec des couleurs qui renvoient à des plantes ou à des fleurs, comme si elle aurait voulu garder tendrement dans les mains la nature elle-même ou pour invoquer ses expériences de la vie rurale et mettre en évidence sa relation avec la terre natale. L'installation constitue une sorte de “manifeste”, une déclaration de défense de la vie dans la nature. L’écologie de Manolaraki prend racine dans un contexte politique et évoque de manière convaincante la nécessité de renouer avec la nature. Les symboles et les codes sémantiques utilisés, rendent son travail à la fois élégiaquement poétique et politiquement actuel.
Section: Dessins
La section comprend 70 dessins (anciens et plus récents) au crayon, à l’encre de Chine et “au stylo”. Manolaraki dessine ses autoportraits (en tant que sujet et objet de son art) avec une expression forte, sans intention narcissique, mais selon un besoin existentiel d'introspection et de fouille psychique. Peut-être pour confirmer les paroles de Sartre sur la trace du regard de l'autre: “Nous sommes à la merci du regard de l’autre. Le regard de l’autre me fait exister en tant que moi” [5].
Dans certains dessins, Manolaraki relie le familier à l'étranger, en impliquant ainsi le spectateur dans un processus de questionnements existentiels et en l’incitant à tourner le regard vers l’intérieur. Sa poétique est constituée des matières pauvres de la vie quotidienne (comme le sol, des feuilles, des bois, des objets, des animaux etc.) en soulevant des questions ontologiques que renferme toute définition de l'art ou des œuvres d'art. Dans sa création artistique, l'art joue le rôle de la vie et la vie “peint” à travers la thématique de la nature et grâce à la dynamique de ses portraits.
En conclusion, la peinture de Manolaraki est essentiellement poétique. Son univers pictural présente une version positive et lumineuse de la nature et se caractérise par l’usage des couleurs lyriques. Ses œuvres développent une «sémiologie du paysage», extrêmement efficace tant du point de vue émotionnel que mental. Il s’agit d’une artiste sensible et contemplative qui "ouvre des comptes avec l'existence" [6]. Son âme se réjouit à proximité de la nature, dans les Montagnes Blanches où elle inhale "les arômes de fenouil et des étoiles" et dans le jardin de sa maison (à Meskla, Kydonia) qu’elle peint avec la sincérité d'un enfant et la sensibilité d'un poète.
[1] Pour les "rêves colorés" de Chagall, voir Fondation Pierre Gianadda. (2007). Chagall, entre ciel et terre. Martigny: Fondation Pierre Gianadda, p. 39, p. 47. Voir Walther, I. et Metzger, R. (2003). Marc Chagall Le peintre-poète. Taschen – Köln.
[2] Pour la montagne comme symbole du contact spirituel avec l'infini, voir Saraydarian Torkom, Torkom Saraydarian - Autobiographie, TSG Publishing Foundation, Inc., 2012 (ebook).
[3]Pour les installations en tant que genres artistiques d'organisation et d'intervention dans l'espace, voir Charalambidis Alkis, L'art du XXe siècle, vol. III, La période d'après-guerre, University Studio Press, Thessalonique 1995. Voir Daskalothanasis Nikos, Kotidis Antonis, Arts visuels grecs, EAP, Patras, 2020, p. 122-128.
[4] Voir Daskalothanasis Nikos, Kotidis Antonis, Greek Visual Arts, EAP, Patras, 2020, p. 124.
[5] Pour "Le regard de l'autre" dans la philosophie de Sartre, voir Audet-Cayer Philippe, Le statut de la liberté dans l’existentialisme, par-delà la théorie critique, Mémoire, Faculté des Arts et Sciences, Département de philosophie, Université de Montréal, 28 août 2012, p. 19. Voir Sartre Jean-Paul, L’Être et le Néant : essai d'ontologie phénoménologique, Gallimard, 2004.
[6] Voir Karouzos Nikos, d'après une interview. Réponse dactylographiée, signée, à la question de D. Kalokyris: "Pourquoi écrivez-vous"?, traduit en français par D.T. Anali et publié dans l'hommage spécial à la culture grecque moderne de la revue française Les Nouvelles Littéraires, éd. Larousse, vol. 2699, 9-23 août 1979. "Le vrai poète ouvre des comptes sur l'existence - je le crois - et sa vision, chimérique si l'on veut, est de briser les chaînes de la réalité".